朱弁的“體物”詩學觀
作者:張晶(中國傳媒大學文(wen)科(ke)資深教(jiao)授)
朱弁(bian)系(xi)南宋(song)士人,字少(shao)章,號觀如(ru)(ru)居(ju)士,歙州婺(wu)源(今江西婺(wu)源)人。朱弁(bian)為(wei)中國詩(shi)學(xue)史留(liu)(liu)下了一部知名(ming)的詩(shi)話著作(zuo),即(ji)《風(feng)月(yue)(yue)(yue)(yue)堂(tang)詩(shi)話》。這部詩(shi)話作(zuo)于羈(ji)留(liu)(liu)金朝期間,如(ru)(ru)《四庫全(quan)書總目提(ti)要(yao)》中所說:“前有自序,題庚申閏(run)月(yue)(yue)(yue)(yue)。考庚申為(wei)紹興(xing)十(shi)年(nian),當(dang)金熙(xi)宗(zong)天眷三年(nian)。弁(bian)以(yi)(yi)建(jian)炎(yan)元年(nian)使金,羈(ji)留(liu)(liu)十(shi)七年(nian)乃(nai)還,則(ze)在(zai)金時所作(zuo)也。”(紀昀總纂《四庫全(quan)書總目提(ti)要(yao)》一百九十(shi)五(wu)卷)《風(feng)月(yue)(yue)(yue)(yue)堂(tang)詩(shi)話》作(zuo)者自序稱“庚申閏(run)月(yue)(yue)(yue)(yue)戊子觀如(ru)(ru)居(ju)士朱弁(bian)敘”,即(ji)宋(song)紹興(xing)十(shi)年(nian)閏(run)六月(yue)(yue)(yue)(yue)初(chu)六日,此時作(zuo)者尚羈(ji)留(liu)(liu)于金朝。《風(feng)月(yue)(yue)(yue)(yue)堂(tang)詩(shi)話》中所談論(lun)者多是在(zai)宋(song)時議論(lun)所得,卻體現出獨特(te)的詩(shi)學(xue)觀念。文(wen)學(xue)批評史家郭(guo)紹虞(yu)先生評述《風(feng)月(yue)(yue)(yue)(yue)堂(tang)詩(shi)話》時說:“然則(ze)是書乃(nai)在(zai)金時作(zuo),而(er)其所論(lun)則(ze)猶是在(zai)宋(song)時談論(lun)之(zhi)(zhi)所得也。跡其交游,多在(zai)諸晁(chao)(chao),晁(chao)(chao)叔用、沖之(zhi)(zhi),晁(chao)(chao)以(yi)(yi)道、說之(zhi)(zhi),晁(chao)(chao)無(wu)咎、補之(zhi)(zhi)均較有名(ming),至如(ru)(ru)晁(chao)(chao)伯宇、載之(zhi)(zhi),晁(chao)(chao)季一、貫之(zhi)(zhi),其名(ming)較晦(hui),而(er)軼事斷句每(mei)賴以(yi)(yi)傳。是則(ze)風(feng)月(yue)(yue)(yue)(yue)之(zhi)(zhi)談,正有足征(zheng)一時文(wen)獻(xian)者矣。”(郭(guo)紹虞(yu)《宋(song)詩(shi)話考》)
朱弁論詩(shi)(shi)(shi),以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)“體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)”作(zuo)(zuo)(zuo)為(wei)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)詩(shi)(shi)(shi)學(xue)(xue)(xue)(xue)思(si)想的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)核心命(ming)(ming)(ming)題(ti)。以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)筆者(zhe)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)理解,朱氏(shi)所(suo)說(shuo)(shuo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)“體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)”,拋開使事用(yong)典的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)“古人(ren)畦徑”,直接從(cong)(cong)客(ke)觀(guan)(guan)對(dui)(dui)象(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)中(zhong)(zhong)(zhong)獲得(de)(de)詩(shi)(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)感興與(yu)體(ti)(ti)(ti)(ti)驗,準確生動(dong)地(di)(di)刻畫(hua)出(chu)對(dui)(dui)象(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)特(te)(te)征(zheng),并且(qie)傳達出(chu)自(zi)(zi)(zi)然造(zao)化(hua)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)生命(ming)(ming)(ming)律(lv)動(dong)。如《詩(shi)(shi)(shi)話(hua)》中(zhong)(zhong)(zhong)說(shuo)(shuo):“詩(shi)(shi)(shi)人(ren)體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)語多(duo)矣(yi),而(er)(er)未有(you)(you)(you)(you)(you)指(zhi)一物(wu)為(wei)題(ti)而(er)(er)作(zuo)(zuo)(zuo)詩(shi)(shi)(shi)者(zhe)。晉、宋以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)來(lai)始命(ming)(ming)(ming)操觚(gu),而(er)(er)賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)詠(yong)(yong)興焉,皆仿詩(shi)(shi)(shi)人(ren)體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)語,不(bu)(bu)務以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)故(gu)(gu)實相夸也(ye)。梁庾肩吾《應教詠(yong)(yong)胡床(chuang)》云(yun)(yun)(yun)‘傳名乃外域,入用(yong)信中(zhong)(zhong)(zhong)京(jing)。足(zu)欹形(xing)已正,文(wen)斜體(ti)(ti)(ti)(ti)自(zi)(zi)(zi)平’是(shi)也(ye)。至唐杜(du)甫(fu)詠(yong)(yong)蒹葭云(yun)(yun)(yun):‘體(ti)(ti)(ti)(ti)弱春苗早,從(cong)(cong)長夜露多(duo)。’則亦未始求故(gu)(gu)實也(ye)。如其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)他詠(yong)(yong)薤云(yun)(yun)(yun):‘束比青芻(chu)色(se)(se),圓齊玉箸頭。’《黃粱》云(yun)(yun)(yun):‘味豈同(tong)(tong)金菊,香宜配(pei)綠(lv)葵。’則于體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)外又有(you)(you)(you)(you)(you)影(ying)寫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)功矣(yi)。予與(yu)晁叔用(yong)論,此叔用(yong)曰‘陳(chen)(chen)無己(ji)嘗舉(ju)老杜(du)詠(yong)(yong)子(zi)規云(yun)(yun)(yun):‘渺渺春風見(jian),蕭(xiao)蕭(xiao)夜色(se)(se)棲。客(ke)懷那見(jian)此,故(gu)(gu)作(zuo)(zuo)(zuo)傍人(ren)低。’如此等語,蓋不(bu)(bu)從(cong)(cong)古人(ren)筆墨畦徑中(zhong)(zhong)(zhong)來(lai),其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)所(suo)熔裁,殆別有(you)(you)(you)(you)(you)造(zao)化(hua)也(ye)。又惡用(yong)故(gu)(gu)實為(wei)哉!”(《冷齋夜話(hua)·風月堂詩(shi)(shi)(shi)話(hua)·環溪詩(shi)(shi)(shi)話(hua)》)朱弁所(suo)舉(ju)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)例,都(dou)是(shi)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)自(zi)(zi)(zi)然物(wu)象(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)為(wei)描寫對(dui)(dui)象(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)佳作(zuo)(zuo)(zuo),而(er)(er)都(dou)是(shi)出(chu)自(zi)(zi)(zi)詩(shi)(shi)(shi)人(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)獨特(te)(te)審美(mei)體(ti)(ti)(ti)(ti)驗,而(er)(er)非求之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)于故(gu)(gu)實。“體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)命(ming)(ming)(ming)題(ti),出(chu)自(zi)(zi)(zi)魏晉南(nan)北(bei)朝時(shi)(shi)期(qi)著名文(wen)學(xue)(xue)(xue)(xue)家陸機的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)文(wen)論經(jing)典《文(wen)賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)》,其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)中(zhong)(zhong)(zhong)說(shuo)(shuo):“詩(shi)(shi)(shi)緣情(qing)而(er)(er)綺靡,賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)而(er)(er)瀏亮。”(張(zhang)少(shao)(shao)康《文(wen)賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)集(ji)(ji)釋》)人(ren)們更多(duo)地(di)(di)關注(zhu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)是(shi),“詩(shi)(shi)(shi)緣情(qing)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)美(mei)學(xue)(xue)(xue)(xue)內涵,以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)至于成為(wei)在(zai)(zai)詩(shi)(shi)(shi)學(xue)(xue)(xue)(xue)史上與(yu)“詩(shi)(shi)(shi)言志(zhi)”并行的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)詩(shi)(shi)(shi)歌基(ji)本(ben)創作(zuo)(zuo)(zuo)理念。“體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)”則沒有(you)(you)(you)(you)(you)這樣的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)幸(xing)運。實際上,“體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)”作(zuo)(zuo)(zuo)為(wei)詩(shi)(shi)(shi)學(xue)(xue)(xue)(xue)命(ming)(ming)(ming)題(ti),包蘊了中(zhong)(zhong)(zhong)國文(wen)學(xue)(xue)(xue)(xue)在(zai)(zai)創作(zuo)(zuo)(zuo)方(fang)法上向刻畫(hua)事物(wu)形(xing)象(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)方(fang)面(mian)發展的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)重要契機,也(ye)是(shi)中(zhong)(zhong)(zhong)國美(mei)學(xue)(xue)(xue)(xue)意(yi)(yi)(yi)象(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)范(fan)疇發展的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)重要基(ji)礎。現有(you)(you)(you)(you)(you)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)意(yi)(yi)(yi)象(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)研究,恰(qia)恰(qia)是(shi)忽(hu)略了“體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)”對(dui)(dui)意(yi)(yi)(yi)象(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)范(fan)疇走向深化(hua)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)深刻作(zuo)(zuo)(zuo)用(yong)。值得(de)(de)注(zhu)意(yi)(yi)(yi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)陸機《文(wen)賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)》在(zai)(zai)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)自(zi)(zi)(zi)序中(zhong)(zhong)(zhong)所(suo)表述的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de):“余(yu)每觀(guan)(guan)才士之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)作(zuo)(zuo)(zuo),竊有(you)(you)(you)(you)(you)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)得(de)(de)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)用(yong)心。夫放言遣(qian)辭(ci),良多(duo)變矣(yi)。妍蚩好(hao)惡,可(ke)(ke)得(de)(de)而(er)(er)言。每自(zi)(zi)(zi)屬(shu)文(wen),尤見(jian)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)情(qing)。恒患意(yi)(yi)(yi)不(bu)(bu)稱物(wu),文(wen)不(bu)(bu)逮意(yi)(yi)(yi)。蓋非知之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)難,能之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)難也(ye)。”(張(zhang)少(shao)(shao)康《文(wen)賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)集(ji)(ji)釋》)《文(wen)賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)序》中(zhong)(zhong)(zhong)所(suo)言,既說(shuo)(shuo)明了作(zuo)(zuo)(zuo)者(zhe)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)寫作(zuo)(zuo)(zuo)動(dong)機,同(tong)(tong)時(shi)(shi)也(ye)提出(chu)了重要的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)理論問題(ti)。“物(wu)——意(yi)(yi)(yi)——文(wen)”三(san)者(zhe)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)間(jian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)關系(xi)(xi),實際是(shi)文(wen)學(xue)(xue)(xue)(xue)創作(zuo)(zuo)(zuo)中(zhong)(zhong)(zhong)意(yi)(yi)(yi)象(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)創造(zao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)根本(ben)問題(ti)。“體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)”與(yu)“賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)”有(you)(you)(you)(you)(you)著不(bu)(bu)可(ke)(ke)分割的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)關系(xi)(xi),或者(zhe)可(ke)(ke)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)說(shuo)(shuo),賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)是(shi)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)“體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)”為(wei)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)基(ji)本(ben)方(fang)法的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。作(zuo)(zuo)(zuo)為(wei)藝術(shu)手法的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu),其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)含義主要是(shi)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)鋪陳(chen)(chen)描摹(mo),而(er)(er)后來(lai)作(zuo)(zuo)(zuo)為(wei)文(wen)體(ti)(ti)(ti)(ti)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu),也(ye)是(shi)要對(dui)(dui)客(ke)觀(guan)(guan)對(dui)(dui)象(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)進(jin)行窮形(xing)盡相的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)鋪陳(chen)(chen)描摹(mo)。劉勰在(zai)(zai)《文(wen)心雕(diao)龍·詮(quan)賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)》篇中(zhong)(zhong)(zhong)說(shuo)(shuo):“詩(shi)(shi)(shi)有(you)(you)(you)(you)(you)六義,其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)二曰賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)。賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)者(zhe),鋪也(ye)。鋪采摛(chi)文(wen),體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)寫志(zhi)也(ye)。”(范(fan)文(wen)瀾《文(wen)心雕(diao)龍注(zhu)》)在(zai)(zai)同(tong)(tong)篇的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)贊語中(zhong)(zhong)(zhong),劉勰又說(shuo)(shuo):“賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)自(zi)(zi)(zi)詩(shi)(shi)(shi)出(chu),分歧異派。寫物(wu)圖貌,蔚似雕(diao)畫(hua)。”把賦(fu)(fu)(fu)(fu)(fu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)“體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)”作(zuo)(zuo)(zuo)為(wei)美(mei)學(xue)(xue)(xue)(xue)特(te)(te)征(zheng)加(jia)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)概括。朱弁所(suo)提出(chu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)“體(ti)(ti)(ti)(ti)物(wu)”,其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)基(ji)本(ben)方(fang)法是(shi)“不(bu)(bu)求故(gu)(gu)實”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)描摹(mo)對(dui)(dui)象(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)特(te)(te)征(zheng),在(zai)(zai)此之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)上,“又有(you)(you)(you)(you)(you)影(ying)寫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)功”。從(cong)(cong)作(zuo)(zuo)(zuo)者(zhe)所(suo)舉(ju)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)例可(ke)(ke)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)分析出(chu),所(suo)謂“影(ying)寫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)功”,是(shi)在(zai)(zai)摹(mo)寫對(dui)(dui)象(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)特(te)(te)征(zheng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)同(tong)(tong)時(shi)(shi),進(jin)入了意(yi)(yi)(yi)象(xiang)(xiang)(xiang)(xiang)創造(zao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)層(ceng)次(ci)。
“體物”的(de)(de)(de)創作(zuo)手法,不惟是(shi)描摹(mo)對(dui)象的(de)(de)(de)表(biao)(biao)層形象與特征,更應攝寫描寫對(dui)象的(de)(de)(de)內在神韻。在《風月堂詩話》中,作(zuo)者表(biao)(biao)達了(le)這種觀念,他說:“晁察院季(ji)一(yi)(yi),名貫之(zhi),清(qing)修善(shan)吐論。客(ke)(ke)言東(dong)坡(po)嘗(chang)自詠《海棠(tang)》詩,至‘雨中有(you)淚亦悽愴,月下(xia)無(wu)人更清(qing)淑’之(zhi)句(ju),謂(wei)人曰(yue):‘此(ci)兩句(ju)乃吾向造(zao)化(hua)窟中奪將來(lai)也(ye)。’客(ke)(ke)曰(yue):‘坡(po)此(ci)語蓋戲客(ke)(ke)耳(er),世豈(qi)有(you)奪造(zao)化(hua)之(zhi)句(ju)!’季(ji)一(yi)(yi)曰(yue):‘韓退之(zhi)云:妙語斡(wo)元造(zao)。如老杜落絮游絲白日靜(jing),鳴(ming)鳩乳燕青春(chun)深,雖當(dang)隆冬沍寒時(shi)誦(song)之(zhi),便覺(jue)融怡之(zhi)氣(qi)生(sheng)于衣(yi)裾,而(er)韶(shao)光美景宛然在目,動(dong)蕩(dang)人思。豈(qi)不是(shi)斡(wo)元造(zao)而(er)奪造(zao)化(hua)乎!”朱弁所舉的(de)(de)(de)東(dong)坡(po)詩句(ju)以及晁季(ji)一(yi)(yi)所說的(de)(de)(de)“斡(wo)元造(zao)”,都是(shi)深得(de)對(dui)象神髓而(er)能運人心魂之(zhi)作(zuo),遠非那種皮相的(de)(de)(de)描摹(mo)。
“體(ti)物(wu)(wu)”在(zai)(zai)朱(zhu)弁(bian)(bian)的(de)(de)詩(shi)(shi)論(lun)中(zhong),不僅指(zhi)一般(ban)的(de)(de)物(wu)(wu)象摹寫,也是(shi)指(zhi)詩(shi)(shi)人(ren)(ren)所(suo)親歷(li)的(de)(de)境(jing)界。這(zhe)是(shi)超越(yue)了對一事一物(wu)(wu)的(de)(de)描摹而在(zai)(zai)親歷(li)的(de)(de)感興(xing)中(zhong)所(suo)獲致的(de)(de)審(shen)(shen)美體(ti)驗。尤其是(shi)在(zai)(zai)奇崛不凡的(de)(de)征(zheng)行經(jing)歷(li)中(zhong)身(shen)心融入(ru)自(zi)然造化(hua),使其作品帶著“大(da)化(hua)”的(de)(de)脈息。用朱(zhu)氏的(de)(de)話來說,這(zhe)便(bian)是(shi)“奪造化(hua)”。朱(zhu)弁(bian)(bian)最為推(tui)崇(chong)的(de)(de)是(shi)杜(du)甫的(de)(de)由秦(qin)入(ru)蜀(shu)的(de)(de)組詩(shi)(shi),《詩(shi)(shi)話》中(zhong)連論(lun)數(shu)則:“山行有(you)常程,中(zhong)夜尚未安。微月沒已久(jiu),崖傾路何難(nan)。大(da)江動我前,洶若溟渤(bo)寬。篙師理暗(an)楫,歌嘯輕波(bo)瀾。霜(shuang)濃木石(shi)滑,風急(ji)手足寒(han)。入(ru)舟已千(qian)(qian)憂,陟(zhi)巘仍萬(wan)盤。迥眺積水外(wai),始知(zhi)眾星(xing)乾。遠游令(ling)人(ren)(ren)瘦,衰疾慚(can)加餐(can)。此《水會渡(du)》詩(shi)(shi)也。”“東坡(po)云:‘老(lao)杜(du)自(zi)秦(qin)州越(yue)成(cheng)(cheng)都,所(suo)歷(li)輒作一詩(shi)(shi),數(shu)千(qian)(qian)里山川在(zai)(zai)人(ren)(ren)目中(zhong),古今詩(shi)(shi)人(ren)(ren)殆(dai)無可擬者。獨(du)唐(tang)明皇(huang)遣(qian)吳(wu)道子(zi)乘(cheng)傳(chuan)畫蜀(shu)道山川,歸對大(da)同(tong)殿(dian),索其畫無有(you),曰(yue)‘在(zai)(zai)臣腹中(zhong),請匹素寫之(zhi)(zhi)’,半日而畢。明皇(huang)后幸蜀(shu),皆(jie)默識(shi)其處。惟此可比耳(er)。”“老(lao)杜(du)《劍閣》詩(shi)(shi)云:‘惟天有(you)設(she)險,劍門(men)天下(xia)壯。連山抱西(xi)南,石(shi)角皆(jie)北向。’宋子(zi)京(jing)知(zhi)成(cheng)(cheng)都過之(zhi)(zhi),誦此詩(shi)(shi),謂人(ren)(ren)曰(yue):‘此四句蓋劍閣實錄(lu)也。’”杜(du)甫的(de)(de)入(ru)蜀(shu)紀行組詩(shi)(shi),真切地記(ji)錄(lu)了詩(shi)(shi)人(ren)(ren)入(ru)蜀(shu)途中(zhong)艱難(nan)歷(li)程,刻(ke)(ke)畫了一路上(shang)的(de)(de)奇險山川,同(tong)時也抒寫了詩(shi)(shi)人(ren)(ren)獨(du)特的(de)(de)審(shen)(shen)美體(ti)驗。明代(dai)著名詩(shi)(shi)評家鐘惺(xing)評此云:“老(lao)杜(du)蜀(shu)中(zhong)詩(shi)(shi),非(fei)唯山川陰霽,云日朝昏,寫得刻(ke)(ke)骨。即(ji)細草敗葉(xie),破屋(wu)危垣,皆(jie)具性情。千(qian)(qian)載之(zhi)(zhi)下(xia),身(shen)歷(li)如見。”(仇兆鰲(ao)注《杜(du)詩(shi)(shi)詳注》)朱(zhu)弁(bian)(bian)之(zhi)(zhi)所(suo)以(yi)從“體(ti)物(wu)(wu)”的(de)(de)角度(du)(du)高度(du)(du)贊賞入(ru)蜀(shu)詩(shi)(shi),在(zai)(zai)很(hen)大(da)成(cheng)(cheng)分(fen)上(shang)與(yu)自(zi)己從南方出(chu)使塞(sai)北、親歷(li)了北方山川物(wu)(wu)候的(de)(de)感觸密切相關(guan)。他認(ren)為杜(du)甫的(de)(de)入(ru)蜀(shu)詩(shi)(shi)正是(shi)“體(ti)物(wu)(wu)”為詩(shi)(shi)的(de)(de)典(dian)范。
“體(ti)物”的(de)(de)(de)(de)(de)詩(shi)學(xue)觀是(shi)撤去故實之(zhi)(zhi)屏障,而以(yi)(yi)(yi)(yi)親歷來(lai)攝寫物象(xiang)。從這個意義上,朱弁對蘇(su)(su)軾極度推尊。他在《詩(shi)話(hua)(hua)》中評蘇(su)(su)軾詩(shi)文:“東坡文章,至黃(huang)(huang)(huang)(huang)州(zhou)以(yi)(yi)(yi)(yi)后,人莫能及,唯(wei)黃(huang)(huang)(huang)(huang)魯(lu)(lu)直(zhi)(黃(huang)(huang)(huang)(huang)庭堅)詩(shi)時(shi)(shi)可以(yi)(yi)(yi)(yi)抗衡。晚年過海(hai),則(ze)雖魯(lu)(lu)直(zhi)亦瞠若(ruo)乎(hu)其(qi)后矣。或謂(wei)東坡過海(hai)為不幸(xing)(xing),乃魯(lu)(lu)直(zhi)之(zhi)(zhi)大不幸(xing)(xing)也(ye)。”(《冷齋(zhai)夜(ye)話(hua)(hua)·風(feng)月(yue)堂(tang)詩(shi)話(hua)(hua)·環(huan)溪詩(shi)話(hua)(hua)》)蘇(su)(su)軾寫在海(hai)南(nan)時(shi)(shi)期的(de)(de)(de)(de)(de)詩(shi)詞(ci),乃是(shi)其(qi)人生艱難際遇的(de)(de)(de)(de)(de)饋(kui)贈,倘無謫居海(hai)南(nan)的(de)(de)(de)(de)(de)經歷,那些(xie)海(hai)南(nan)時(shi)(shi)期的(de)(de)(de)(de)(de)名(ming)篇佳什,也(ye)就無由(you)產生了(le)(le)。從蘇(su)(su)黃(huang)(huang)(huang)(huang)比較的(de)(de)(de)(de)(de)意義上來(lai)看,似乎(hu)算(suan)得上是(shi)魯(lu)(lu)直(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)“不幸(xing)(xing)”了(le)(le)。朱弁還有(you)對黃(huang)(huang)(huang)(huang)庭堅詩(shi)法(fa)(fa)的(de)(de)(de)(de)(de)獨特之(zhi)(zhi)見,認為“黃(huang)(huang)(huang)(huang)魯(lu)(lu)直(zhi)深(shen)悟此(ci)理,乃獨用崑(kun)(kun)體(ti)工夫,而造老杜(du)渾成之(zhi)(zhi)地,今之(zhi)(zhi)詩(shi)人少(shao)有(you)及者。此(ci)禪家所(suo)謂(wei)更(geng)(geng)高一(yi)(yi)著(zhu)也(ye)。”(《冷齋(zhai)夜(ye)話(hua)(hua)·風(feng)月(yue)堂(tang)詩(shi)話(hua)(hua)·環(huan)溪詩(shi)話(hua)(hua)》)比起宋金時(shi)(shi)期一(yi)(yi)般性的(de)(de)(de)(de)(de)議論蘇(su)(su)黃(huang)(huang)(huang)(huang)優(you)劣(lie),確實要“棋高一(yi)(yi)著(zhu)”了(le)(le)。朱弁的(de)(de)(de)(de)(de)“體(ti)物”詩(shi)學(xue)觀念,是(shi)以(yi)(yi)(yi)(yi)“自然”為其(qi)旨(zhi)歸的(de)(de)(de)(de)(de),《詩(shi)話(hua)(hua)》中此(ci)類論述甚多,但是(shi)呈現(xian)“自然”的(de)(de)(de)(de)(de)審(shen)美形態(tai)的(de)(de)(de)(de)(de)手法(fa)(fa),在“體(ti)物”中卻又并非(fei)僅(jin)是(shi)直(zhi)白地鋪(pu)敘,如能達到杜(du)甫詩(shi)作的(de)(de)(de)(de)(de)那種(zhong)渾成之(zhi)(zhi)境(jing),即(ji)是(shi)好詩(shi)佳作。這又與金源詩(shi)學(xue)中后來(lai)的(de)(de)(de)(de)(de)王若(ruo)虛一(yi)(yi)味地揚蘇(su)(su)抑黃(huang)(huang)(huang)(huang),頗有(you)不同之(zhi)(zhi)見了(le)(le)。郭紹(shao)虞先生有(you)論詩(shi)絕句評《風(feng)月(yue)堂(tang)詩(shi)話(hua)(hua)》云:“不被(bei)豫章瞽(gu)說蒙,獨排來(lai)歷異時(shi)(shi)風(feng)。西崑(kun)(kun)別衍西江水,一(yi)(yi)著(zhu)更(geng)(geng)高識涪翁(weng)。”可謂(wei)對朱弁的(de)(de)(de)(de)(de)“體(ti)物”詩(shi)學(xue)的(de)(de)(de)(de)(de)中肯之(zhi)(zhi)評了(le)(le)。
《光明日報》(2024年(nian)04月(yue)22日 13版)
- 2024-04-22竇群與中唐御史官文學群體
- 2024-02-21網絡文學揚帆出海(堅持“兩創”·關注新時代文藝)
- 2023-12-15中國網絡文學為何能收獲越來越多海外讀者
- 2023-10-232023雨果獎新晉得主海漄:我像是通過“蟲洞”穿梭在科幻與現實之間






